مقایسة گزارة بدیهی و گزارة پیشینی در مسألة توجیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران

چکیده

معرفت در حوزة فلسفی اسلامی و غربی، به باور صادق موجّه تعریف شده است؛ عنصر محوری توجیه، همواره مورد بحث در میان محقّقان معرفت‌شناس بوده است. فیلسوفان معرفت‌شناس مسلمان، با تکیه بر تقسیم معرفت به بداهت و نظریّت، بداهت را به عنوان گزارة پایه معرّفی نموده و مبناگروی را بر اساس ابتناء نظریّات بر بدیهیّات، طرّاحی کرده­اند. مقصود از بداهت در این نوشتار، استقلال از فکر است.
لیکن تقسیم معرفت به پیشینی و پسینی، نتوانسته است چنین کارآمدی را داشته باشد؛ به عبارت دیگر، در فلسفة غرب، گزارة پیشینی نتوانسته است تکیه‌گاه توجیهی برای گزارة پسینی باشد. مقصود از پیشینی در این نوشتار از میان تعاریف هشت‌گانه مذکور در مقاله، عدم وابستگی توجیه گزاره به تجربه به معنای حسّ ظاهر است.
 در این مقاله، فارغ از کمبودی که در بیان معرفت‌شناسان غربی در این زمینه وجود دارد، نحوة توجیه مبناگرایانة گزاره‌های پیشینی و پسینی -‌با الهام از الگوی فلسفة اسلامی-  با رویکردی تحلیلی تبیین شده‌است.

کلیدواژه‌ها


 
-        ابن‌سینا، ‌الاشارات و التنبیهات،(در: شرح الاشارات و التنبیهات)، نشرالبلاغه، قم، 1370.
-        همو، دانشنامه علائی، چاپ دوم، انتشارات دهخدا، تهران، 1353.
-        همو، الشفاء، مکتبه آیه الله نجفی، قم، 1404 ق.
-        همو، النجاة، المکتبة المرتضویة، قم، بی‌تا.
-        اخوان‌الصفاء، رسائل اخوان‌الصفا، بیروت، 1403ق.
-        استیوپ، میتاس،(1383ش.)، معرفت پیشینی، ترجمة پرویز فطورچی، مجلة ذهن،  شمارة 20، صص 55 – 84. 
-        افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی، انتشارات خوارزمی، تهران، 1367 ش.
-        ایجی، عضدالدین، شرح المواقف، مطبعة السعادة، ط1، مصر،1370 ش.
-        پلانتینجا، آلوین، فلسفه دین، ترجمه محمد سعیدی مهر، مؤسسه فرهنگی طه،‌ تهران، 1376.
-        پلانتینجا، آلوین و ...، کلام فلسفی ، ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی مؤسسه فرهنگی صراط،‌ تهران، 1374.
-        تفتازانی، سعدالدین، تهذیب المنطق، مؤسسه نشر اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین، قم، 1370.
-        همو، شرح المقاصد، انتشارات الشریف الرضی، قم، 1409ق.
-        همو، شرح الشمسیّه، تحقیق جاد الله بسام صالح، نشر دار زین‌العابدین، قم، 1392.
-        جرجانی، سید شریف، التعریفات، انتشارات ناصر خسرو، تهران،1370ش- الف.
-        همو، الکبری فی المنطق، در: جامع المقدمات، دفتر نشر نوید اسلام، قم، 1370ش- ب.
-        حسین‌زاده، محمد، پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر، مرکز انتشارات مؤسسه امام خمینی، قم، 1382.
-        دکارت،‌ رنه، اصول فلسفه، ترجمه منوچهر صانعی، انتشارات آگاه، تهران، 1364.
-        سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومه، تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، نشر ناب، تهران، 1416.
-        سهروردی، مجموعه مصنفات، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380.
-        شیرازی، صدرالدین، ‌مفاتیح الغیب، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اسلامی، تهران، 1363.
-        همو،  الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیّة، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1419ق.
-        طاهری خرّم آبادی، سیّد علی، معرفت پیشین، چاپ اوّل، انتشارات مؤسّسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1390.
-        طوسی، خواجه نصیرالدین محمد بن محمد، اساس الاقتباس، نشر دانشگاه تهران، تهران، 1361.
-        همو،  شرح مسأله العلم، با تحقیق عبداللّه نورانی، بی‌نا، مشهد، 1345 ش.
-        همو، نقد المحصل، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1359 ش.
-        طباطبایی، سید محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، صدرا، قم، 1372ش.
-        همو، نهایة الحکمة، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ سیزدهم، قم، 1416ق.
-        فارابی، المنطقیات، منشورات آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، قم، 1408ق.
-        کانت، ایمانوئل، سنجش خردناب، ترجمة میرشمس‌الدین ادیب سلطانی، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1362.
-        کانت، ایمانوئل، تمهیدات، ترجمة غلامعلی حداد عادل، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1367.
-        مصباح یزدی، محمد تقی، آموزش فلسفه، چاپ سوم، نشر شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، 1382.
-        همو، شرح برهان شفا، مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، قم، 1384.
-        مظفر، محمدرضا، المنطق، دار المعارف، بیروت، 1400ق.
-        موزر، پال، (1383 ش.) معرفت پیشینی، ترجمه رحمت ا... رضایی، مجله ذهن، شماره 20.
-        مینار، لئون،  شناسایی و هستی، ترجمة علی‌مراد داودی، چاپ سوم، انتشارات دهخدا، تهران، 1370.
-        یوینگ، آلفرد، سیرینگ، پرسش‌های بنیادین فلسفه، ترجمة محمود یوسف ثانی، انتشارات حکمت، تهران، 1378.
 
-        Boghossian, Paul and Peacocke, Christopher, (2000) New Essays on the a priori, Oxford.
-        Bonjour, Laurence. 1998, In Defense of Pure Reason, United Kingdom, Combridge University Press.
-        Bonjour, Laurence, 1978, Can Emprical Knowledge Have A Fandation?, in American Philosophical Quarterly,
-        Casullo, Albert, 2003, A Priori Justification, Oxford: Oxford University Press,
-        Chisholm, Roderick, M., 1989, Theory of Knowledge. 3rd ed. Englewood Cliffs: N. J. Pretice Hall.
-        Dancy, J., 1986, an Introduction to Contemporary Epistemology, New york, basil Blackwell Inc.
-        Hamlyne . d . w . 1967, A Priori , in Encyclopedia of Philosophy , vol 1 and 2  ed. Paul Edwards , New York , Macmillan Pablishing co .
-        Kant, Immanuel. 1992, The Critique of Judgment, translated by James Creed Meredith, Oxford,.
-        Kant, 1950 , Prolegomena to Any Future Metaphysics. Ed, L. W.Beck (Indianapolis: Bobbs – Merrill)
-        Kant. I. 1992, “Lectures on Logic”, Part 17, the Jasche Logic, Cambridge University Press,
-        Kitcher, 1983, the Nature of Mathematical Knowledge, New York: Oxford University Press,
-        Moser Paul, K., 1998, the Theory of Knowledge: A Thematic Introduction (with D.H. Mulder and J.D. Trout), New York/Oxford: Oxford University Press.
-        Moser Paul, K., 1995, Human Knowledge: Classical and Contemporary Approaches. Oxford, Oxford University press,
-        Putnam, Hilary, 1983, "Analyticity and Apriority: Beyond Wittgenstein and Quine," in Realism and Reason: Philosophical Papers, Vol. 3 (Cambridge: Cambridge University Press,).
-        Pojman L.P., 1993, the Theory Of Knowledge: Classical and Contemporary Reading. California, Wadsworth press.
-        Sosa, E. & kim, J. 2000, Epistemology, USA, Blackwell.
-        Wittgenstein, L. 1969, on Certainty. Oxford: Basil Blackwell,