نگاهی انتقادی به الگوی نُه بخشی دو بخشی - در بررسی منطق دورة اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه از دانشگاه اصفهان

چکیده

در بخش نخست این مقاله، دیدگاه رشر در دسته‌بندی منطق‌دانان دوره‌ اسلامی که در درجه نخست بر تضاد میان منطق‌دانان مکتب بغداد و ابن‌سینا و پیروانش مبتنی است، مورد بررسی قرار می‌گیرد و به برخی از نارسایی‌های آن اشاره می‌شود؛ پس از آن، دو خوانش متفاوت از الگوی نُه بخشی- دو بخشی تحت عناوین «کلاسیک» و «حداکثری» معرفی می‌شوند؛ در خوانش «کلاسیک»، صرفاً به ترتیب و انسجام مباحث منطقی و حذف یا عدم حذف مبحث مقولات در متون منطقی توجه می‌شود، در حالی که در خوانش «حداکثری»، همین عوامل در جهت تبیین آموزه‌های متفاوت منطقی در سیر منطق دورة اسلامی به کار گرفته‌ می‌شوند. در ادامه، ناکارآمدی‌های خوانش «حداکثری» در خصوص دسته‌بندی منطق‌دانان دورة اسلامی و تشخیص و تبیین آموزه‌های منطقی متفاوت این منطق‌دانان مورد تأکید قرار می‌گیرند و به برخی انتقادات مشترکی که بر هر دو الگوی شرقی-غربی و نُه بخشی-دو بخشی وارد می‌شوند، از جمله عدم توجه به تحولات متأخر منطق در جهان اسلام اشاره می‌شود.

کلیدواژه‌ها


 
-        ابن‌سینا، الاشارات و التنبیهات مع شرح نصیرالدین الطوسی، دارالمعارف، القاهره، 1983.
-        ابن‌سینا، الشفاء، المقولات، الهیئة العامة لشئون المطابع الأمریة، القاهره، 1959.
-        ابن‌سینا، الشفاء، العبارة، دار الکاتب العربی للطباعة و النشر، القاهره، 1970.
-        ابن‌خلدون، مقدمة ابن خلدون، دارالبلخی، دمشق، 2004.
-        پزشک، منوچهر (1387)، تحفة السلاطین محمد بن جابر انصاری (سده 11ق)، آیینه میراث، شماره 41، ص218-206.
-        دانش‌پژوه، محمد تقی، منطق ابن سینا، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های هزاره‌ ابن سینا، انتشارات کمیسیون ملی یونسکو، 1359.
-        رازی، فخرالدین، الملخص، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع)، تهران،1381.
-        عبادی، احمد و فرامرز قراملکی، احد (1389)، تطور تاریخی قضایای ثلاث، فلسفه و کلام اسلامی، شماره 1، صص 90-69.
-        فرامرز قراملکی، احد (1373)، الاشارات و التنبیهات سر آغاز منطق دو بخشی، آیینه پژوهش، شماره 24، صص 50-38.
-        فرامرز قراملکی، احد (1376)، معمای جذر اصم نزد منطق‌دانان قرن هفتم (پارادکس دروغگو)، خردنامه صدرا، شماره 7، صص 79-68.
-        فرامرز قراملکی، احد (1383)، آراء و آثار جلال‌الدین دوانی، اندیشه دینی، صص 96-85.
-        فرامرز قراملکی، احد (1388)، تحول ساختاری در منطق نگاری ابن سینا و تأثیر تاریخی آن در دوره اسلامی، حکمت سینوی، شماره 42، صص 60-41.
-        فرامرز قراملکی، احد، جستار در میراث منطق‌دانان مسلمان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1391.
-        فرامرز قراملکی، احد و عبادی، احمد (1392)، تحلیل منطقی قضایای ثلاث، اندیشه دینی، شماره 48، صص 46-25.
-        مفتونی، نادیا و فرامرز قراملکی، احد (1383)، رهیافت‌های دانشمندان مسلمان در علم شناسی، مقالات و بررسی‌ها، شماره 75، صص60-39.
-        ملاصدرا، التنقیح فی علم المنطق، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1391.
 
-         Rescher, Nicolas, (1964), The Development of Arabic Logic, University of Pittsburgh Press.
-         Street, Tony, (2004), “Arabic Logic”, Gabbay and Woods (eds.), Handbook of the History of Logic, Vol. 1, Amsterdam: Elsevier.
-         El-Rouayheb, Khaled, (2010), Relational Syllogisms and the History of Arabic Logic 900-1900, Leiden: Brill.
-         El-Rouayheb, Khaled, (2016), Dose a Proposition Have Three Parts or Four? A Debate in Later Arabic Logic”, Oriens, Vol. 44, No. 3-4, p.301-331.