سرچشمه حکمت: پژوهشی در نسبت اغاثودمون با هرمس، ابوالحکماء

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی

چکیده

آغاثاذیمون و هرمس، در متون کهن یونانی و مصری به داشتن علوم رمزی از قبیل کیمیاء و حکمت شناخته می‌شوند و نیز آن دو را سرچشمه همه دانش‌ها و حتی صنایع به شمار می‌آورند که علوم از منبع الهی و قلمرو فوق طبیعت، برای آنها حاصل شده است. نزد صابئین و سپس در جهان شناسی حکمای مسلمان این تفکر نمود بیشتری پیدا کرده و بیشتر رنگ دینی به خود گرفته است. چنانکه هرمس با ادریس (ع) و آغاثاذیمون با شیث (ع) تطبیق داده می‌شود. در این چارچوب فکری، برای فراگیری علوم و حکمت نیاز به وجود استاد و راهنما است که گاهی این استاد، معنوی است. به این معنا که ورای قلمرو زمان و مکان، به هدایت طالبان و مشتاقان می‌پردازد. در منظر سهروردی و حکمای پس از او چنین نقشی، با جایگاه رب النوع و نیز طباع تام، قابل تطبیق است. سهروردی و سایر حکمای سلامی معتقدند که فلسفه منشأ الهی داد و بواسطه کسانی مانند هرمس به دست بشر رسیده است. بنابراین هرمس «ابوالحکماء» است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         ابن ابی اصیبعه، عیون الأنباء فی طبقات الأطباء، به کوشش نزار رضا، بیروت، بی تا.
-         ابن جلجل، طبقات الاطباء و الحکماء، به کوشش فؤاد سید، معهد الفرنسی للآثار الشرقیه بالقاهره، 1955.
-          ابن زولاق، فضائل مصر و اخبارها و خواصها، تحقیق علی محمد عمد، مکتبه الخانجی، قاهره 1420ق/2000.
-         ابن عبری، تاریخ مختصر الدول، به کوشش انطوان طالحانی الیسوعی، بیروت، 1403ق.
-         ابن فاتک، مختار الحکم و محاسن الکلم، به کوشش عبدالرحمن بدوی، بیروت، 1980.
-         ابن ندیم، الفهرست، به کوشش رضا تجدد، 1350 ش/ 1971 م.
-         ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، به کوشش ادوارد زاخائو، لایبزیگ، 1878/1923.
-         اباذری، یوسف، زهره بهجو، مراد فرهادپور، وهاب ولّی، ادیان جهان باستان (ج 2، مصر و بین النهرین)، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1372.
-         افلاطون، دورة آثار، محمد حسن لطفی، چاپ سوم، تهران، 1380.
-          بلینوس (بلیناس)، سر الخلیقة و صنعة الطبیعة (کتاب العلل)، تحقیق اورسلا ایسر، معهد التراث العلمی العربی، الحلب، 1979.
-         محمد بن زکریای رازی، کتاب الاسرار و سرّ الاسرار، به کوشش محمد تقی دانش پژوه، تهران 1343.
-         رازی، ابوحاتم، أعلام النبوة، دارالساقی و مؤسسه العربیه للتحدیث الفکری، بیروت، 2003.
-         رسائل اخوان الصفا، بیروت (افست قم، 1405).
-          زهرا زارع، شهرام پازوکی، «نقدی بر تبارشناسی اشراقیان»، در جاویدان خرد، ش28، پاییز و زمستان 1394، صص27-40.
-         سجستانی، (منسوب به ابوسلیمان)، صوان الحکمة و ثلاث رسائل، به کوشش عبدالرحمن بدوی، تهران، 1974.
-         سجستانی، ابو یعقوب، کتاب الافتخار، به کوشش اسماعیل قربان حسین پوناوالا، دارالغرب الاسلامی، بیروت، 2000.
-         سزگین، فؤاد، تاریخ نگارش­های عربی، ترجمه مهران ارزنده، شیرین شادفر، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1380 ش.
-         سهروردی،شهاب الدین یحیی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به کوشش هانری کربن، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1380
-         شهرستانی،ابوالفتح محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، به کوشش محمد بن فتح الله بدران، چاپ قاهره، افست قم 1367 ش.
-         شهرزوری، شمس الدین،  نزهة الارواح فی تاریخ الحکماء و الفلاسفة، چاپ خورشید احمد  ایم ای، حیدر آباد دکن، 1976/ 1396.
-         صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت، 1991.
-         صدرالدین شیرازی، المبدأ و المعاد، چاپ سید جلال الدین آشتیانی، قم 1380.
-         صدرالدین شیرازی،رسالة فی الحدوث (حدوث العالم)، چاپ سید حسین موسویان، تهران 1378 ش.
-         صدرالدین شیرازی، شرح و تعلیقه بر الهیات الشفاء شیخ الرئیس ابوعلی ابن‌سینا، نجفقلی حبیبی، تهران، 1382 ش.
-         فخررازی، المطالب العالیة من العلم الالهی، تحقیق الدکتور أحمد حجازی السقّا، دار الکتاب العربی بیروت، 1987.
-     قفطی، جمال الدین ابی الحسن یوسف،  تاریخ الحکماء وهو مختصر الزوزنی من کتاب إخبار العلماء بأخبار الحکماء، به کوشش ژولیوس لیپرت، افست بغداد 1419، لایبزیگ 1903.
-     کربن، هانری،  اسلام در سرزمین ایران (چشم‌اندازهای معنوی و فلسفی 2؛ سهروردی و افلاطونیان ایران)، ترجمة رضا کوهکن، موسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1390.
-         کندی، یعقوب بن اسحق،  رسائل الکندی الفلسفیه، چاپ محمد عبدالهادی ابو ریده، قاهره، 1369/ 1950 م.
-         مجریطی، ابوالقاسم مسلمه بن احمد (منسوب)، غایة الحکیم و احق النتیجتین بالتقدیم، به کوشش ه. ریتر، هامبورگ 1927.
-         مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، به کوشش شارل پلا، بیروت، 1966.
-         همو، التنبیه والاشراف، به کوشش ام. جِی҆. دُ خویه، لیدن 1894 (1967).
-          مقدسی، مطهر بن طاهر (منسوب به احمد بن سهل بلخی)، البدء و التاریخ، پاریس، 1899.
-         ناس، جان بی. تاریخ جامع ادیان، ترجمة علی اصغر حکمت، تهران 1377 ش.
-         نصر، سید حسین،  «هرمس و نوشته های هرمسی در جهان اسلام»، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال 10، ش 2، تهران 1341 ش.
-         نویری، شهاب الدین احمد به عبدالوهاب، نهایة الارب فی فنون الادب، قاهره، 1427/ 2007 م.
-         یاقوت حموی، معجم البلدان، به کوشش فردیناند و وستنفلد، لایبزیگ، 1866- 1873 (افست تهران 1965 م).
-         یعقوبی، احمد بن اسحق، تاریخ یعقوبی، بیروت، دارصادر (بی‌تا).
 
-          M. Berthelot, Les Origines de l'alchimie, Paris 1885.
-          Kevin van Bladel, The Arabic Hermes (From Pagan Sage to Prophet of Science), Oxford 2009.
-          Brian P. Copenhaver, Hermetica, (The Greek Corpus Hermeticum and the Latin Asclepius in a new English translation), Cambridge 2002.
-          Henry Corbin; En Islam iranien: aspects spirituels et philosophiques, Gallimard 1971- 1972.
-          Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, edited by Wiuter J. Hanegraaf, Lieden 2008, s.v. 'alchemy ii: antiquity-12th century'» (by Bernard D. Haage); s.v. ' hermes Trismegistus I: Antiquity' (by Roelof Van Den Broek).
-          EI2, 1960, s.v. AGHATHUDHIMUN (by M. Plessner).
-          EI3,2008 s.v. Agathodaimon, (by G. Strohmaier).
-          G. R. S. Mead, Thrice-Greatest Hermes (studies in Hellenistic Theosophy and Gnosis), London & Benaras 1906.
William Smith, A New Classical Dictionary of Greek and Roman (Biography, Mythology and Geography), NewYork 1862.