مقدمه و تصحیح انتقادی معاش السّالکین سیّدمحمّد نوربخش

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی

چکیده

سیّدمحمّد نوربخش، اهل قائن خراسان، از عرفای سدۀ نهم هجری در دورۀ تیموری است. وی از شاگردان میرسیّد‌شریف جرجانی و عالم بزرگ شیعی، ابن فهد حلّی و در طریقت مرید خواجه اسحاق ختّلانی(مقتول826) است. از جمله شاگردان معروف وی شمس‌الدین محمّد لاهیجی صاحب مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز است. نوربخش و پیروان وی در رواج تشیّع و زمینه سازی ظهور صفویه در ایران نقش مهمّی را ایفا نمودند. از وی آثار متعددی برجای مانده است که برخی از آن‌ها تاکنون تصحیح انتقادی نشده است. یکی از این آثار، رساله معاش السّالکین است که بر اساس چهار نسخۀ خطی، توسط نگارنده تصحیح انتقادی و تنقیح شده است. این رساله‌ در برابر پرسش یک از مریدان نوربخش دربارۀ حلال و حرام و چگونگی تفاوت گفته علمای اسلام در این زمینه، شکل گرفته است. او سعی کرده است به شیوه‌ای اخلاقی و عرفانی، با بیان آیات قرآن و احادیث نبوی، و ذکر اقوال و اشعار و حکایات از عرفایی همچون سیّد علی همدانی،‌ خواجه اسحاق ختلانی، مولوی و دیگران، مسالۀ شرعی حلال و حرام را به شکلی زیبا و هنرمندانه به تصویر بکشد. تأکید عمده در این رساله، بر اصل ظاهر شریعت مصطفوی(ص) و باطن شریعت مرتضوی(ع)، جمع میان ظاهر و باطن و شریعت و طریقت و فقه و عرفان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-     قرآن کریم
-          نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، 1371ش.
-          آغا بزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، دارالاضواء، بیروت، 1391ق.
-          احسایی، ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، سید الشهداء، قم،1405ق.
-         اعوانی، غلامرضا،1390،«عصر صفوی و هم­سویی معرفتی فقه و عرفان»، پگاه حوزه، شماره316.
-          بدخشی، نورالدین جعفر، خلاصه المناقب، تصحیح دکتر سیده اشرف ظفر، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد،1374ش/1995م.
-          بقلی شیرازی، ابومحمد روزبهان، المکنون فی حقائق الکلم النبویه، تصحیح علی صدرایی خویی، میراث حدیث شیعه، مرکز تحقیقات دارالحدیث، قم، 1378.
-          پارسانیا، حمید، عرفان و سیاست، بوستان کتاب، قم، 1386ش.
-          پازوکی، شهرام، 1384،  «احیاء علوم‌الدین غزالی و ضرورت احیاء آن در زمان ما»، جاویدان خرد، دوره6، شماره4.
-         پازوکی، شهرام و نصیری، محمد،1391ش، «فقه و عرفان ضرورت رهیافت عرفانی به فقه و آیات الاحکام»، پژوهشنامه عرفان، شماره6.
-          تابنده، نورعلی، 1389ش،«عرفان و فقه: تنظیم یا تصحیح قوانین»، عرفان ایران، شماره 35و36.
-          تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، دفتر تبلیغات، قم، 1366ش.
-         حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، بیروت، بی‌تا.
-         حسینی اشکوری، ‌سید احمد، فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، قم، 1371.
-         حرانی، حسن بن شعبه، تحف‌العقول، جامعه مدرسین، قم، 1404ق.
-         جلالی، جمشید، 1393ش، «دو رساله از سید محمد نوربخش»، عرفان ایران، شماره 37.
-         جوادی آملی، مرتضی،1390ش.، «گفتگو»، مهرنامه، سال دوم، شماره13.
-          ریاض، محمد، فتوت‌نامه، تاریخ، آیین، آداب و رسوم به انضمام رساله فتوتیه میرسید علی همدانی، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، اساطیر، تهران، 1382ش.
-         شفیعی کدکنی، محمدرضا، زبان شعر در نثر صوفیه، سخن، تهران، 1392.
-         کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش.
-     دانش پژوه، محمد تقی، تصحیح «سلسلة الاولیاء نوربخش قهستانی» جشن نامه هانری کربن، زیر نظر سید حسین نصر، دانشگاه مک گیل با همکاری مؤسسه مطالعات اسلامی، تهران، 2536.
-         دیلمی، حسن أبی الحسن، اعلام الدین، ارشاد القلوب، مؤسسه آل البیت، قم،1408ق.
-         صدقیانلو، جعفر، تحقیق در احوال و آثار سید محمد نوربخش اویسی قهستانی، بی جا، بی نا، 1351ش.
-         عاملی، شیخ حر، وسائل الشیعه، آل البیت، قم، 1409ق.
-         غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدین، دارالکتاب العربی، بیروت، لبنان، بی تا.
-         همو، مجموعه رسائل الامام الغزالی، دارالفکر، بیروت،  1416ق.
-         فروزانفر، بدیع الزمان، احادیث مثنوی، امیرکبیر، تهران، 1361ش.
-         فیض کاشانی، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، تصحیح علی اکبر غفّاری، دفتر انتشارات اسلامی، قم، بی­تا.
-         قرایی، مرتضی، 1388ش، «نگاهی به پیش­فرض­های انسان­شناختی فقه و عرفان»، پژوهشنامه عرفان، شماره1.
-         لاهیجی، شمس الدین محمد، مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد برزگر خالقی و عفت کرباسی، زوّار، تهران، 1374ش.
-         محدث نوری، مستدرک الوسائل، آل البیت، قم، 1408ق.
-         مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، 1404ق.
-         محمد شفیع، مولوی، 1925م، «تصحیح غزلیات سید محمد نوربخش»، اورینتل کالج مگزین، ضمیمه، شماره1.
-         مکاتیب فارسی غزالی (فضائل الانام من رسائل حجه الاسلام)، به تصحیح و اهتمام عباس اقبال، کتابقروشی ابن‌سینا، تهران،1333.
-         صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، رسالۀ سه اصل، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، انتشارات مولی، تهران، 1376ش.
-         منزوی، احمد، 1363، فهرست مشترک نسخه های فارسی پاکستان، تهران، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
-         همو، فهرستوار کتاب‌های فارسی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،تهران، 1376.
-         مولوی، جلال الدین محمد، مثنوی معنوی، تصحیح رینولد الن نیکلسون، پیمان، تهران، 1385.
-         نفیسی، سعید، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، فروغی، تهران، 1344.
-         ورام بن ابی فراس، تنبیه الخواطر (مجموعه ورام)، مکتبه الفقیه، قم، بی تا.
نسخه‌های خطی
-         نوربخش، سیّد محمّد، رساله الهدی، نسخۀ خطی شمارۀ 3702، کتابخانه اسعد افندی.
-         همو، رسالۀ معاش السالکین، نسخه خطی شماره 3702، کتابخانۀ استانبول.
-         همان، نسخۀ خطی شمارۀ6/10216، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
-         همان، نسخۀ خطی شمارۀ7/1159ط، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
-         همان، نسخۀ خطی شمارۀ 25/7410، کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
-         همو، رسالۀنوریه، نسخۀ خطی شمارۀ 8/935، کتابخانۀ آیت الله مرعشی
-         همو، قیامت انفس و آفاقی، نسخه خطی شمارۀ 1201، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
-         همو، رسالۀ معراجیه، نسخۀ خطی 3497، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران.
-         همو، انسان نامه، نسخۀ خطی شمارۀ 11/935، کتابخانۀ آیت الله مرعشی.
منابع انگلیسی
-          Jalali Sheyjani, Jamshid, 2014," Muhammad Nūrbakhsh’s Risāla-yi  Mi‘rājiya: Critical Edition", Ishraq, No.5.