تبیینی نو از «اصالت وجود و ماهیت» از منظر استاد خسروپناه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

مسألۀ «اصالت وجود» یا «اصالت ماهیّت»، یکی از مسائل مهمّ فلسفی است. برخی از فلاسفه به «اصالت وجود» و برخی به «اصالت ماهیّت» گرایش پیدا کرده‌اند. دیدگاه برگزیده در این مقاله، «اصالت وجود و ماهیّت» است، بدین‌معنا که «واقعیّت خارجی»، مصداق حقیقی، بالذات و بدون حیثیت تقییدیِ «محکی وجود» و «محکی ماهیّت» است. لازمۀ این دیدگاه چنین نیست که یک چیزِ خارجی، دو چیز بشود، زیرا شواهدی وجود دارد بر اینکه محکی‌های متعدّد، جهان خارج را به نحو عینیّت، نه اتّحاد، پر کرده‌اند. همچنین لازمۀ این دیدگاه این نیست که «وجود» و «ماهیّت» در یک رتبه قرار داشته باشند، زیرا جایگاه آنها از نظر حیثیت‌های مختلف و نیز از لحاظ تحلیل عقلانی و عقلایی، متفاوت است. «اصالت وجود و ماهیّت»، از قضایای فطری است که تصوّرِ صحیحِ مبادیِ آن، نتیجه را به همراه خواهد داشت. در پایان این مقاله، بعضی از نتایج هستی‌شناختی و معرفت‌شناختیِ این دیدگاه، در ارتباط با مسألۀ «جعل»، «معقولات اوّلی و ثانی» و نیز بحث «مطابقت»، ذکر شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         آملی، محمّدتقی، دررالفوائد: تعلیقة علی شرح المنظومة للسبزواری، ج2، مؤسسۀ اسماعیلیان، للطباعة والنشر، قم، بی‌تا.
-         ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الإشارات والتنبیهات، نشرالبلاغه، قم، بی‌تا.
-         همو، التعلیقات، حقّقه و قدّم له: عبدالرحمن بدوی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1411ق.
-         همو، الشفاء (الالهیات)، تصدیر و مراجعه: ابراهیم مدکور، تحقیق: سعید زاید، مکتبة آیةالله المرعشی، قم، 1405ق.
-         همو، المباحثات، تحقیق و تعلیق: محسن بیدارفر، انتشارات بیدار، قم، 1413ق.
-         احمدی، احمد، بن لایه‌های شناخت، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اوّل، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی، تهران، 1388ش.
-         بهمنیار، ابن‌مرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق: مرتضی مطهری، دانشگاه تهران، تهران، 1375.
-         جرجانی، علی بن محمّد، کتاب التعریفات، ناصرخسرو، تهران، 1364ش.
-         جوادی ‌آملی، عبدالله، رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه، تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، اسراء، قم، 1389.
-         سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ج1، علّق علیه: حسن‌زاده الآملی، تقدیم و تحقیق: مسعود طالبی، نشر ناب، تهران، بی‌تا.
-         سهروردی، شهاب‌الدین‌ یحیی،  مجموعه مصنفات شیخ اشراق، مصحّح: هنری کربین، ج1، چاپ دوّم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1373.
-         همو،  مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدّمۀ هانری کربن و دیگران، ج2، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، چاپ سوم، 1380.
-         شیرازی، صدرالمتألهین (ملّاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، ج 1، 3، 4 و 7، دار احیاء التراث، بیروت، 1981م، 1360ش.
-         همو، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی حاج ملاهادی سبزواری، مقدّمه، تصحیح و تعلیق: سیّد جلال‌الدین آشتیانی، چاپ هفتم، مؤسسۀ بوستان کتاب، قم، 1392.
-         همو، المشاعر، ترجمه فارسی: میرزا عماد الدوله، ترجمه و مقدمه و تعلیقات فرانسوی: هنری کربین، کتابخانه طهوری، تهران، 1363ش.
-         شیرازی، قطب‌الدین، شرح حکمة الاشراق، به اهتمام: عبدالله نورانی و مهدی محقّق، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1383ش.
-         طباطبائی، سیّد محمّدحسین، نهایة الحکمة، صحّحها و علّق علیها غلامرضا الفیاضی، ج1، چاپ سوّم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، 1385ش.
-         عبودیت، عبدالرسول، درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج1، چاپ اوّل، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، تهران؛ مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، 1385.
-         فارابی، ابونصر، فصوص الحکم، تحقیق: محمّدحسن آل‌یاس، انتشارات بیدار، قم، 1405ق.
-         فیّاضی، غلامرضا، هستی و چیستی در مکتب صدرایی: تأمّلی نو در اصالت وجود و اعتباریّت ماهیّت و تفاسیر و ادلّه و نتایج آن، تحقیق و نگارش: حسینعلی شیدان‌شید، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ اوّل، قم، 1387ش.
-         مصباح‌ یزدی، محمّدتقی، آموزش فلسفه، چاپ ششم، مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، تهران، 1383.
-         همو، تعلیقة علی نهایة الحکمة، مؤسسۀ فی طریق الحق (در راه حق)، قم، 1405ق.
-         مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج9، چاپ هفتم، صدرا، تهران: قم، 1383ش.
-         میرداماد، محمّدباقر، القبسات، به اهتمام: مهدی محقّق، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1367ش.
-         همو، مصنفات میرداماد، به اهتمام عبدالله نورانی، ج1، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1381ش.
-         نبویان، سیّد محمّد مهدی، جستارهایی در فلسفۀ اسلامی: مشتمل بر آراء اختصاصی آیةاللّه فیّاضی، انتشارات حکمت اسلامی، چاپ اوّل، قم، 1395ش.
Kirkham, Richard, “The pragmatic theory of Truth”, Routledge Encyclopedia Philosophy, vol 9, 1998.