دفاع حکیم سبزواری از سهروردی در کیفیّت اِبصار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

شیخ اشراق، حکیم سهروردی در مقابل دو نظریّۀ رایج‌ترِ «انطباع» و «خروج شعاع» در زمینۀ کیفیّت اِبصار، به نظریّۀ سومی قائل شد که بر اساس آن، در هنگام اِبصار، نَفْس آدمی علمِ حضوری اشراقی به خودِ اشیای دیدنی پیدا می‌کند، نه آنکه صرفاً از رهگذر صورت‌های ادراکی آنها را ادراک کند. صدرالمتألّهین نظریّۀ سهروردی را مبتلا به اشکال دید و به نقد دیدگاه او پرداخت. نقدهای وی در اسفار، در قالب چهار اشکال ارائه شده است. حکیم سبزواری که سعی در توجیه نظریّۀ سهروردی داشته، به دفاع از وی در مقابل نقدهای صدرالمتألّهین برخاسته است. این مقاله به گزارش و نقد و بررسی پاسخ‌های چهارگانۀ حکیم سبزواری به اشکالات صدر المتألّهین اختصاص دارد. پاسخ‌های یادشده در مجموع سبب روشن‌تر شدن برخی از جوانب بحث، و روشنگری در جهت گشوده شدن راه‌های تازه گردیده است، امّا هیچ یک در پاسخگویی به آن اشکال‌ها تمام نیست، بلکه هر کدام نیازمند تتمیم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


-         ابن­سینا، حسین بن عبدالله، رسائل ابن­سینا، بیدار، قم، 1400ق.
-         آشتیانی، سیّد جلال­الدین، شرح بر زاد المسافر، دفتر تبلیغات اسلامى، قم،1381‏.
-         ـــــــــــــــــــ ، مقدمه بر رسائل حکیم سبزواری،  در: سبزواری: 1376
-         ـــــــــــــــــــ ، شرح بر زاد المسافر، دفتر تبلیغات اسلامى، قم،1381‏.
-         آملی، شیخ محمد تقی، دررالفرائد، مؤسسه دارالتفسیر، قم، 1374.
-         تفتازانی، سعدالدین،  شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق عبد الرحمن عمیره‏، الشریف الرضی، قم، 1409.
-         جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم، اسراء، قم، 1375.
-         جوادی آملی، عبدالله، سرچشمۀ اندیشه، اسراء، قم، 1386.
-         دشتکى شیرازى، غیاث­الدین، اشراق هیاکل النور، تحقیق على اوجبى، نشر میراث مکتوب، تهران، 1382.
-         رازى، فخرالدین محمد، المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات، انتشارات بیدار، قم، 1411.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، «تعلیقه بر اسفار»، در: شیرازی، 1981.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، اسرارالحکم، مقدّمه و حواشی ابوالحسن شعرانی، کتابفروشی اسلامیه، تهران، 1362.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، شرح ­المنظومة، تصحیح و تعلیق حسن حسن­زاده آملى، نشر ناب،‏ تهران، 1379.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، در: شیرازی، 1360.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، رسائل حکیم سبزواری، تصحیح و تعلیق سید جلال‏ الدین آشتیانی، انتشارات اسوه، تهران، 1376.
-         سبزواری، حاج ملاهادی، حاشیه بر المبدأ و المعاد، نسخ خطی کتابخانه فیضیه، ش 1960، بی‌تا.
-         سلیمانی­امیری، عسکری،  «حضوری بودن محسوسات»، معرفت فلسفی، سال دوم، شماره 7، بهار 1384، ص11-41. 1384.
-         سهروردى، شهاب­الدین، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانرى کربن، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، تهران، 1380.
-         شیرازی، صدرالدین محمد، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح سید جلال­الدین آشتیانى، المرکز الجامعى للنشر، مشهد،1360.
-         ـــــــــــــــــــ ، العرشیة، تصحیح غلامحسین آهنی، انتشارات مولى، تهران، 1361.
-         ـــــــــــــــــــ ، مفاتیح الغیب، مقدمه و تصحیح محمد خواجوى، مؤسسه تحقیقات فرهنگى، تهران، 1363ب.
-         ـــــــــــــــــــ ، سه رسائل فلسفى، مقدمه و تصحیح سید جلال­الدین آشتیانى، چ سوم، بوستان کتاب، قم، 1378.
-         ـــــــــــــــــــ ، زادالمسافر، در: آشتیانی، 1381.
-         ـــــــــــــــــــ ،  شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیّات شفا، تصحیح، تحقیق و مقدّمه نجفقلی حبیبی، بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا، تهران، 1382.
-         ـــــــــــــــــــ ، الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة العقلیة، دار احیاء التراث، بیروت، 1981.
-         ـــــــــــــــــــ ،  المشاعر، تصحیح هانرى کربن، کتابخانه طهورى، تهران، 1363الف.
-         ـــــــــــــــــــ ،  المبدأ و المعاد، تصحیح سید جلال­الدین آشتیانى، انجمن حکمت و فلسفه ایران‏، تهران، 1354.
-         ـــــــــــــــــــ ، مجموعه رسائل فلسفى صدر المتألهین، انتشارات حکمت، تهران، 1375.
-         ـــــــــــــــــــ ،  رسالة فی اتّحاد العاقل و المعقول، تصحیح، تحقیق و مقدّمه بیوک علیزاده، بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا، ‏تهران،1387.
-         ـــــــــــــــــــ ، تعلیقه بر شرح حکمة­الاشراق، در: قطب­الدین شیرازی، 1391.
-         ـــــــــــــــــــ ، شرح الهدایة الأثیریّة، تصحیح، تحقیق و مقدّمه مقصود محمّدی، بنیاد حکمت اسلامی ‌صدرا‏، تهران، 1393.
-         فارابی، ابونصر، الجمع بین رأیى الحکیمین، مقدمه و تعلیق از دکتر البیر نصرى نادر، انتشارات الزهراء، تهران، 1405.
-         قطب­الدین شیرازی، محمود بن ­مسعود، شرح حکمة الاشراق (به انضمام تعلیقات صدرالمتألهین)، تصحیح سید محمد موسوی، حکمت، تهران،1391.
-         عامرى، ابوالحسن، رسائل ابوالحسن عامرى، مقدمه و تصحیح از سحبان خلیفات، مرکز نشر دانشگاهى، تهران، 1375.
-         مطهّری، مرتضی، مجموعه آثاراستاد شهید مطهّرى، انتشارات صدرا، تهران،1371.
-         معصومی‌ همدانی، حسین، «ابصار در فلسفۀ صدرالدین شیرازی»،  مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا، ج8، بنیاد حکمت اسلامی‌صدرا، تهران، 1382.
-         میرداماد، محمدباقر، مصنفات میرداماد، تصحیح عبدالله نورانی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، تهران، 1385.
-         یزدان­پناه، یدالله، حکمت اشراق: گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب‌الدین سهرودی، ج2، تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1389.