قصیدة یائیه میرفندرسکی: نسخه‌شناسی، تصحیح و تحقیق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد بازنشسته دانشگاه شهید بهشتی و رئیس انجمن بین‌المللی فلسفۀ اسلامی

2 استادیار گروه فلسفه هنر دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر.

چکیده

نام میرفندرسکی بی‌درنگ یادآور قصیدة معروف اوست. بر این قصیده شرح‌هایی نگاشته شده و همان‌گونه که خود میرفندرسکی این قصیده را به تبع شاعرانی چون ناصرِ خسرو سروده است، شاعرانی نیز آن را تقلید کرده و بر همان قالب قصاید مشابه‌ای سروده‌اند. این قصیده به توسط عده‌ای دیگر از شعرا تضمین و تخمیس هم شده است. قصیده یائیه علی‌رغم شهرتی که دارد، تاکنون مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته است. بدبختانه نسخه‌ای به خط میرفندرسکی در دست نیست و تنها یک نسخه حاوی 37 بیت نخستین این قصیده یافته‌ایم که در زمان حیات او کتابت شده است. نزدیک‌ترین نسخه به زمان حیات شاعر، حاوی 67 بیت متعلق به 4 سال پس از وفات اوست. نسخ خطی حاوی این قصیده، روایت‌های مجمل و گاه مفصلی از آن به دست می‌دهند. حتی بیشتر نسخه‌ها در تعداد و ترتیب ابیات با هم توافقی ندارند. محتوای خاص قصیده آن را در عداد اشعار حکمی همچون گلشن راز شبستری قرار می‌دهد. محققین در رویکرد میرفندرسکی بر اساس محتوای این قصیده اتفاق نظر ندارند، برخی آن را فلسفی و بر مذاق مکتب ارسطو و ابن‌سینا و برخی دیگر آن را عرفانی و منطبق بر مشرب ابن‌عربی و عرفان نظری می‌دانند. در این مقاله با استفاده از هفده نسخه که به فاصله زمان حیات تا 150 سال پس از وفات شاعر استنساخ شده‌اند، تصحیح صورت گرفته است. قطعاً دسترسی به یک متن مصحح بسیاری از قضاوت‌ها را درباره میرفندرسکی تغییر خواهد داد.

کلیدواژه‌ها


منابع و مآخذ
الف: چاپی
-         ابن ترکه، صاین‌الدین علی،  شرح گلشن راز. تصحیح و تعلیق: کاظم دزفولیان، نشر آفرینش، تهران، 1375.
-     اوحدی حسینی دقاقی بلیانی،تقی‌الدین محمد، عرفات العاشقین و عرصات العارفین. تصحیح: ذبیح‌الله صاحب‌کاری و آمنه فخراحمد؛ ناظر علمی: محمد قهرمان؛ 8 جلد؛ انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب و کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1389.
-     اوحدی دقاقی بلیانی،تقی‌الدین محمد، عرفات العاشقین و عرصات العارفین. مقدمه، تصحیح و تحقیق: محسن ناجی نصرآبادی؛ 7 جلد؛ انتشارات اساطیر، تهران، 1388.
-         بلخی رومی، جلال‌الدین، دیوان کبیر، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1378.
-     بیگدلی شاملو، لطفعلی بیگ بن آقاخان متخلص به آذر،  آتشکده. بخش دوم، با تصحیح و تحشیه و تعلیق: حسن سادات ناصری؛ مؤسسة چاپ و انتشارات امیرکبیر، تهران، 1338.
-     خوشگو، بندرا بن داس، سفینه خوشگو. تصحیح: کلیم اصغر با همکاری و ویراستاری علمی مرکز پژوهش کتابخانه مجلس شورای اسلامی؛ 2 جلد؛ انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1389.
-         خیامپور، ع،  فرهنگ سخنوران؛ انتشارات طلایه، تهران، 1368.
-         درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران «فنخا»؛ 38 جلد؛ انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، تهران، (90- 1393).
-         رازی، امین احمد، تذکره هفت اقلیم، تصحیح، تعلیقات و حواشی: سیدمحمدرضا طاهری «حسرت»؛ 3 جلد؛ انتشارات سروش، تهران، 1378.
-         عبرت مصاحبی نایینی، محمدعلی، مدینة الادب. چاپ عکسی، 3 جلد؛ انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1376.
-         عوفی، محمد، لباب الألباب، به سعی و اهتمام ادوارد برون، مدرس السنة شرقیه در دارالفنون کمبریج، با مقدومه محمد قزوینی،2 جلد، انتشارات لیدن، بریل، 1906.
-         قفطی، قاضی‌اکرم، جمال‌الدین ابوالحسن شیبانی، تاریخ الحکما قفطی، به کوشش: بهمن دارابی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1371.
-     کاشانی، میرتقی‌الدین، خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، بخش کاشان، به کوشش: عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، تهران، 1384.
-     کاشانی، میرتقی‌الدین، خلاصة الاشعار و زبدة الافکار، بخش اصفهان. به کوشش: عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی و شورای گسترش زبان فارسی، تهران، 1386.
-         گلچین معانی، احمد، تذکرة پیمانه: در ذکر ساقی‌نامه‌ها و احوال و آثار ساقی‌نامه‌سرایان، کتابخانه سنایی، تهران، 1368.
-         گلچین معانی، احمد،  کاروان هند، جلد 1، مؤسسة چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1369.
-         معصوم شیرازی، محمد،  طرائق الحقایق، 3 جلد، تصحیح: محمدجعفر محجوب؛ کتابخانه بارانی، تهران، 1349.
-         مولوی، جلال‌الدین محمد بن محمد،  کلیات شمس یا دیوان کبیر، تصحیح و حواشی: بدیع‌الزمان فروزانفر، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1378.
-         نصرآبادی، محمدطاهر، تذکره نصرآبادی: تذکرة الشعرا، تصحیح و تحشیه: محسن ناجی نصرآبادی، انتشارات اساطیر، تهران، 1378.
-         واله داغستانی، علیقلی‌خان، تذکره ریاض‌الشعرا، تصحیح: محسن ناجی نصرآبادی، 5 جلد، انتشارات اساطیر، تهران، 1384.
-     واله داغستانی، علیقلی‌خان،  تذکره ریاض‌الشعرا، تصحیح، مقدمه و فهرست‌ها: ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، 2 جلد، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1391.
-     هدایت، رضاقلی بن محمد هادی،  تذکره ریاض‌العارفین، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: ابوالقاسم رادفر و گیتا اشیدری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، 1388.
-         هدایت، رضاقلی بن محمد هادی،  مجمع الفصحاء، به کوشش:‌ مظاهر مصفا، (دو جلد در شش بخش)، 6 مجلد، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1381.
ب: مقالات
-         گواهی میرفندرسکی، زهرا، «میرابوالقاسم میرفندرسکی»؛ در: مشکوة (مجله)؛ شماره 29؛ مؤسسة پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1369.
ج: خطی
-         آذر بیگدلی، لطفعلی بن آقاخان، (نسخه شماره: 8338)، آتشکده آذر، نسخه خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
-         بی‌نام، (نسخه شماره: 3/17764)، اشعار، نسخه خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
-         بی‌نام، (نسخه شماره: 629 ـ طباطبایی)، الفقهیه المستظرفه، نسخه خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
-     تبریزی اصفهانی، ابوطالب‌خان، (نسخه شماره: 1/1306)، خلاصة الافکار: در ذکر احوال شعرا با برخی شعرهای آنان، نسخه خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
-         الحسینی شیرازی، میرابوالمفاخر بن فضل‌الله. (نسخه شماره: 8536) جنگ نظم ونثر. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-     حسینی کاشانی، تقی‌الدین محمد بن شریف‌الدین علی. (نسخه شماره: 272 فیروز). خلاصه الاشعار و زبدة الافکار. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-     حسینی کاشانی، تقی‌الدین محمد بن شریف‌الدین علی. (نسخه شماره: 5034). خلاصه الاشعار و زبدة الافکار. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-         سیستانی، حسین بن غیاث‌الدین محمد. (نسخه شماره: 923). تذکره خیرالبیان. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-     شیخ حرّ عاملی (نسخه شماره: 18567). تذکرة المتبحرین یا الامل الآمل فی [تراجم] علماء جبل عامل. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-         عذری بیگدلی، اسحق بیک. (نسخه شماره: 3105). تذکره شعرا. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-         قرچغای قمی، علیقلی. (نسخه شماره: 2579). مجموعه. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران
-         نصرآبادی، محمدطاهر. (نسخه شماره: 3016). تذکره نصرآبادی. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
-     هدایت، رضاقلی بن محمدهادی. (نسخه شماره: 15059). ریاض العارفین. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی (هدایت 8، 1270 ﻫ.ق: 120)
-         همدانی، علی‌محمد بن احمد. (نسخه شماره: 13578). زبدة المنتخبین. نسخه خطی؛ تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.