احیای علم در مثنوی معنوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

از مسائلی که در سنّت تصوّف و عرفان اسلامی به آن توجّه بسیار شده است، مسأله علم و دانایی است و شؤون و مراتب آن و تفاوت دانایی حقیقی از نادانی‏ای که خود را دانایی می‏نماید و اینکه چگونه می‏توان به این دانایی حقیقی رسید. از این‏رو یکی از مساعی اصلی عارفان مسلمان، خصوصاً به هنگامی که علوم دیگر به نام علم مشهور می‏شوند، احیای علم حقیقی است. کتاب احیاء علوم الدین امام محمّد غزالی یکی از نمونه‏های اوّلیه و بارز این تلاش است. مثنویمولوی نیز از یک جهت، احیاء علوم‏‌الدین دیگری است. مولانا در این کتاب شریف در عین اینکه به مصادیق حماقت و نادانی اشاره می‏کند و اصناف نادانان و احمقان را برمی‏شمارد، علم و عقل و مراتب آن و رابطه میان علم و جهل و آن جهل را که علم می‏نماید و ارتباط میان این علم با علوم دیگر را نیز معیّن می‏کند.
در این مقاله ضمن نشان‏دادن مراتب علم در مثنوی، اعمّ از نقلی، عقلی، قلبی و تجربی و ریاضی، به بیان ارتباط هر یک با دیگری و تعیین حدّ هرکدام پرداخته می‏شود و به این مسأله نیز توجّه می‏شود که حقیقت دانایی در مثنوی با علم و دانایی در دوره جدید چه نسبتی دارد و این پرسش به طور اجمالی بررسی می‏شود که آیا چنان‏که بعضی از روشنفکران مسلمان می‏پندارند، تفکّر عرفانی مانع پیشرفت علم در تاریخ تمدّن اسلامی شده است؟

کلیدواژه‌ها