2024-03-29T17:27:44Z
http://www.javidankherad.ir/?_action=export&rf=summon&issue=4436
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
فارابی، نراقی و غروی، مبتکران «برهان وجودی» در حکمت اسلامی
علی
افضلی
برهان وجودی برهانی در اثبات وجود خداست که نه بر اساس هیچ موجود خارجی و یا بعضی ویژگیهای آنان، بلکه تنها برپایۀ «مفهوم» یا «تعریفِ» ذهنیِ خدا، وجود او را در عالم خارج اثبات میکند. سنت آنسلم (1033 - 1109) نخستین کسی است که در فلسفۀ غرب، چنین برهانی را در اثبات وجود خدا ابداع کرده است. اما در فلسفۀ اسلامی نیز حکیمانی بودهاند که بدون اطلاع از فلسفۀ غرب، برهانی را به همان سبک «برهان وجودی» اقامه کردهاند. اگر تقریر فارابی را از برهانی که در بعضی آثارش آورده است، بتوانیم با قطعیت، از مصادیق «برهان وجودی» بدانیم، وی را باید مقدم بر آنسلم، نخستین مبتکر این برهان در جهان فلسفه دانست. اما ملّا محمد مهدی نراقی و غروی اصفهانی براهینی اقامه کردهاند که دقیقاً از مصادیق «برهان وجودی» است. بنا بر تعریفهای مختلفی که از خدا ارائه میشود، این برهان نیز تقریرهایی گوناگون مییابد. یکی از این تقریرها بر اساس تعریف خدا به عنوان «واجبالوجود» اقامه میشود که تقریر این سه حکیم، به ویژه نراقی و غروی مبتنی بر آن است. این مقاله به معرفی و بررسیِ برهان این سه حکیم مسلمان میپردازد.
خدا
واجبالوجود
برهان وجودی
فارابی
ملّا محمد مهدی نراقی
غروی اصفهانی
2016
09
01
5
28
http://www.javidankherad.ir/article_38457_ac8eeeda3ed9ca3a1733a5da6417e1e6.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
قصیدة یائیه میرفندرسکی: نسخهشناسی، تصحیح و تحقیق
غلامرضا
اعوانی
ایرج
داداشی
نام میرفندرسکی بیدرنگ یادآور قصیدة معروف اوست. بر این قصیده شرحهایی نگاشته شده و همانگونه که خود میرفندرسکی این قصیده را به تبع شاعرانی چون ناصرِ خسرو سروده است، شاعرانی نیز آن را تقلید کرده و بر همان قالب قصاید مشابهای سرودهاند. این قصیده به توسط عدهای دیگر از شعرا تضمین و تخمیس هم شده است. قصیده یائیه علیرغم شهرتی که دارد، تاکنون مورد تحقیق و تصحیح قرار نگرفته است. بدبختانه نسخهای به خط میرفندرسکی در دست نیست و تنها یک نسخه حاوی 37 بیت نخستین این قصیده یافتهایم که در زمان حیات او کتابت شده است. نزدیکترین نسخه به زمان حیات شاعر، حاوی 67 بیت متعلق به 4 سال پس از وفات اوست. نسخ خطی حاوی این قصیده، روایتهای مجمل و گاه مفصلی از آن به دست میدهند. حتی بیشتر نسخهها در تعداد و ترتیب ابیات با هم توافقی ندارند. محتوای خاص قصیده آن را در عداد اشعار حکمی همچون گلشن راز شبستری قرار میدهد. محققین در رویکرد میرفندرسکی بر اساس محتوای این قصیده اتفاق نظر ندارند، برخی آن را فلسفی و بر مذاق مکتب ارسطو و ابنسینا و برخی دیگر آن را عرفانی و منطبق بر مشرب ابنعربی و عرفان نظری میدانند. در این مقاله با استفاده از هفده نسخه که به فاصله زمان حیات تا 150 سال پس از وفات شاعر استنساخ شدهاند، تصحیح صورت گرفته است. قطعاً دسترسی به یک متن مصحح بسیاری از قضاوتها را درباره میرفندرسکی تغییر خواهد داد.
میرفندرسکی
قصیده یائیه
شعر حکمی
2016
09
01
29
57
http://www.javidankherad.ir/article_38464_ff342236f9e7916dbaa6bda796fdaa1c.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
مقایسه نامحدود وجودی با نامحدود کمّی
روحالله
سوری
زهرا
بیگلری
نخستین آشنایی ذهن با نامحدود در قالب مقوله کمّ است. ذهن با سلب محدودیت از برخی انواع کم، کمهای نامحدودی را فرض میکند. مشاء منکر تحقق خارجی نامحدود کمّی است؛ زیرا بر اساس دلایلی ابعاد نامتناهی را محال میدانند. اما اهل فن دلایل ایشان را ناتمام میداند. افزون بر اینکه تناهی ابعاد، لوازم باطلی دارد که دلیلِ بطلان این مدعاست. وجودهای پیرامون ما محدودند؛ یعنی گستره وجودی آنها با حدودی پایان میپذیرد. سلب این محدودیت، تصوری اجمالی از وجود نامحدود به دست میدهد. کرهای با قطر بینهایت همه حجم موجود را تصاحب نموده و بهره کرههای دیگر تنها حدود و تعینهایی در متن کره بینهایت است. چنانکه وجود نامحدود کل وجود را داراست و اشیاء دیگر تعینات و برشهایی در متن اویند. این مثال برای فهم نامحدود وجودی از نامحدود کمی بهره میجوید و نقاط قوت و ضعفی دارد که بیتوجهی بدانها موجب کجفهمی و بروز شبهات است.
تصور نامحدود وجودی بدون نامحدود کمی نیز ممکن است. ذهن نامحدود تصورات نامحدودی دارد که مخلوقات این ذهناند. در این مثال نامحدودی به معنای فردانیت و یگانگی در وجود است. بر اساس این دو مثال، وحدت شخصی بهترین تفسیر برای وجود نامحدود است و تفاسیر دیگر نقائصی دارد.
تناهی ابعاد
نامحدود کمّی
نامحدود وجودی
تداخل وجودی
وحدت شخصی وجود
2016
09
01
59
84
http://www.javidankherad.ir/article_38465_10af04188ed050d851745b95fe2a5a87.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
کلیسای کاتولیک و جهان مدرن
اسماعیل
علیخانی
نحوة مواجهة هریک از ادیان الهی با دنیای مدرن و دگرگونیهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و تحولات تند و سریع مدرنیته و مسائل ناشی از آن، از مسائل مهم پیش روی ادیان است. هدف این نوشتار ارائة گزارشی از نحوة مواجهة مسیحیت با لوازم و مسائل دنیای جدید و چارهاندیشی بهتر برای این مواجهه است. پیروان کلیسای کاتولیک در مواجهة با جهان جدید و مسائل و معضلات آن و رقیبان تازهنفس و مقتدری چون اومانیسم، لیبرالیسم، سکولاریسم، فمینیسم و ...، با تعدیل در دیدگاههای خویش، به شیوههای گوناگون این مواجهه را پیش بردند. برخی از آنها، نظیر احیای فلسفة توماس آکویناس یا نوتومیسم، الهیات اجتماعی و پرداختن به امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، و آشتی محتاطانه با دنیای مدرن از طریق شورای واتیکانی دوم از ناحیه خود کلیسا شروع شدند یا نظر مساعد کلیسا را جلب کردند و برخی نیز، نظیر مدرنیسم کاتولیکی از حمایت کلیسا برخوردار نشدند.
جهان مدرن
کلیسای کاتولیک
مدرنیسم کاتولیکی
نوتومیسم
الهیات اجتماعی
واتیکانی دوم
2016
09
01
85
110
http://www.javidankherad.ir/article_38467_399b8b9ac39852f342ce5682f8c0b420.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
تأمّلی در ماهیت تصدیق
مجتبی
قربانی
سید احمد
غفاری قرهباغ
علم به حضوری و حصولی تقسیم میشود. در علم حضوری، علم و معلوم عین هم هستند؛ اما در علم حصولی، علم غیر از معلوم است. علم حصولی را به حضور صورت شیء در عقل تعریف کردهاند. علم حصولی به تصور و تصدیق تقسیم میشود. در باب ماهیت تصدیق، دیدگاههای مختلفی مطرح است که میتوان آنها را به سه دسته کلی، تقسیم کرد. یک گروه تصدیق را امری مرکب و اعم از حکم و تصورات محکومعلیه و محکومبه میدانند. دسته دوم تصدیق را به تصور همراه با حکم و دسته سوم آن را به حکم و اذعان تعریف میکنند؛ هرچند در تبیین ماهیت حکم و تفسیرِ تصور همراه حکم، اختلاف وجود دارد. تصدیق عبارت است از فهم صدق قضیه. از طرفی تصور صدق نیز علم به صدق قضیه است. با دقت در تفاوتهایی که بین فهم صدق و تصور صدق وجود دارد، میتوان ماهیت تصدیق را شناسایی کرد. با شناخت ماهیت تصدیق راه برای بازتعریف علم حصولی هموار میشود.
علم
علم حصولی
تصور
تصدیق
حکم
2016
09
01
111
135
http://www.javidankherad.ir/article_38468_2f9a383d3abb8c9a63192d5ce2a5c7e6.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
بررسی تطبیقی تحلیل هیدگر از معبد یونانی و تحلیل هانری کربن از کعبه
سید رحمان
مرتضوی باباحیدری
امیر
نصری
هنر به نحو سنتی یکی از «مسائل اساسی پدیدارشناسی» بوده است؛ ازاینرو میتوان از آن بهعنوان معیاری برای مقایسه دو نوع پدیدارشناسی استفاده کرد؛ بدین ترتیب کار ما، مقایسه دو رویکرد پدیدارشناسانه با معیار زیباییشناسی است. ما با بررسی نگاه مارتین هیدگر به یک اثر هنری (معبد یونانی) و مقایسه آن با تحلیلی که هانری کربن از یک بنای اسلامی (کعبه) ارائه میکند، برخی از قرابتها و تفاوتهای این دو نوع پدیدارشناسی را نشان دادهایم؛ پس از آن دریافتیم که پدیدارشناسی کربنی به نحوی از سنت پدیدارشناسی فاصله دارد، که تنها آن را به معنای دیگر میتوان پدیدارشناسی نامید؛ و رویکرد کربنی بیش از آنکه حاکی از پدیدارشناسی سنتی باشد، رویکرد حکمی اسلامی را بازتولید میکند.
هیدگر
کربن
قاضی سعید قمی
پدیدارشناسی
معبد یونانی
کعبه
2016
09
01
137
154
http://www.javidankherad.ir/article_38469_c3364e69bc29ef1940fb11e019e03e6d.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
بررسی و نقد انتقادات شیخ احمد احسائی به «قاعده بسیطالحقیقة کلالاشیاء» در حکمت متعالیه
سید محمد
موسوی
محمود
صیدی
بسیطالحقیقه یکی از قواعد مهم حکمت متعالیه است که ملاصدرا به اثبات و تبیین برهانی آن پرداخته است. این قاعده، اهمیت بسیاری در تبیین و حل مسائل گوناگون فلسفی دارد و از دو بخش واجدیت همه صفات کمالی و سلب نقائص آنها تشکیل شده است. شیخ احمد احسائی انتقاداتی را به هر دو بخش این برهان وارد میداند. انتقادات احسائی به قسمت اول این قاعده، ناشی از خلط و مغالطه در بازگشت سلب نقائص و صفات سلبی به ایجاب و دارا بودن صفات کمالی، نبود تعدد جهات و حیثیات در وجود بسیط و سالبه محصله بودن سلب نقائص و نه موجبه معدوله بودن آنهاست. انتقادات احسائی به قسمت دوم این قاعده نیز ناشی از شیئیت وجودی نداشتن اعدام و سلوب، لذا وجود خارجی نداشتن آنها و تعلق اراده خداوند به همه موجودات حتی صورتهای ذهنی است.
بسیطالحقیقه
ملاصدرا
احسائی
کمال
نقص
2016
09
01
155
169
http://www.javidankherad.ir/article_38470_01367546332dbb548a69ad2e2324094e.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
بررسی صحّت انتساب رسالة عیون الحکمة به ابنسینا
کرامت
ورزدار
زینب
برخورداری
در میان آثار منسوب به ابنسینا رسالهای با نام عیونالحکمة، متفاوت با عیونِ معروف وی که فخررازی بر آن شرح نوشته، وجود دارد که تنها در باب منطق و به سبک منطق دو بخشی نگاشته شده است. در تحلیل این رساله، موارد فراوانی دیده میشود که میتوان بهواسطه آنها صحّت انتساب این رساله به شیخ را مورد انکار قرار داد. مجازی انگاری، دلالت تضمّن و التزام، موصوف و صفت خواندن موضوع و محمول، تعریف قضیّه بهصورت «قولٌ محتملٌ للتّصدیق و التّکذیب»، استفاده مکرّر از واژه عرفیه و مشروطه، تقسیم قضایای موجهه با در نظرگرفتن جهتِ امکانِ خاص بهعنوان کیفیتِ بالقوّة نسبتِ میان موضوع و محمول، تقسیم قضایای موجّهة مرکّبه به دو قسم تکسلبی و دوسلبی و همچنین بررسی شکل چهارم قیاس اقترانی و مختلطات آن، از جمله این موارد است. هرچند تقسیم قضیه، به شیوه آثار قبل از قرن هفتم است و قضیّه طبیعیّه در آن لحاظ نشده؛ اما شواهد دیگر، زمانِ نگارش رساله را در حدود قرن هفتم تایید می کند.
ابنسینا
عیونالحکمة
منطق
تصحیح اجتهادی.
2016
09
01
171
190
http://www.javidankherad.ir/article_38471_d9aec623f315bc75933948c97233a355.pdf
جاویدان خرد
جاویدان خرد
2251-8932
2251-8932
1395
13
29
پیشینهها و نوآورىهای سهروردى در تقلیل تعداد مقولات
محمود
هدایت افزا
احمد
بهشتی
دیدگاه حکیم سهروردی در باب مقولات حائز اهمیت است و یکی از نوآوریهای او در مقام مخالفت با برخی نظرات فیلسوفان مشّائی، آراء خاص وی در مبحث مقولات میباشد. شیخ اشراق در آثاری که به سبک مشّائی نگاشته، مقولات عشر ارسطویی را در پنج مقوله منحصر نموده است، بدین ترتیب که ضمن پذیرش جوهر، کم و کیف؛ پنج مفهوم أین، متی، وضع، جده و اضافه را تحت مقولۀ «نسبت» و دو مفهوم أنیفعل و أنینفعل را تحت مقولۀ «حرکت» میداند. در گام اوّل این نوشتار بیان شده که چنین طرحی در باب مقولات، واجد پیشینههایی بوده است و لااقل هر بخش از دعاوی سهروردی، در یکی از آثار فیلسوفان رواقی، ابنسینا، بهمنیار و ابنسهلان ساوی ملاحظه میشود، هر چند که شیخ اشراق به این پیشینهها اشارهای ندارد و خود را مبتکر چنین طرحی میداند. اما در گام دوم، سخنان شیخ اشراق و تحلیلات خاص او در باب تقسیمات امور ماهوی، روش دستیابی به مقولات، دفاعیّات وی از طرح خود و میزان اهمیت مبحث مقولات در نزد سهروردی تبیین گردیده است.
فیلسوفان رواقی
ابنسینا
نسبت متکرّر
حرکت
بهمنیار
فعل
انفعال
ابنسهلان ساوی
2016
09
01
191
211
http://www.javidankherad.ir/article_38489_bbab9baccd1498725583c50e28cc9792.pdf