مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
مفهوم یکه، مفاهیم تکه و نقش آنها در تبیین اصالت وجود
5
19
FA
مهدی
انشایی
مرکز معارف دانشگاه صنعتی اصفهان
menshaei@gmail.com
در میان فلاسفه متأخر،آراء و اندیشه های ملاصدرا به ویژه نظریه اصالت وجود، تأثیر به سزایی در مباحث فلسفه به جای گذاشت. ساختار فلسفی پیشین را دگرگون ساخت و نظام ماهوی را کنار زد و در بسیاری از مسائل فلسفی از جمله: جعل ، علیت، حرکت، وحدت، کثرت و... سخنان بدیعی را به جهان فلسفه ارائه کرد.مسئلۀ اصالت وجود، اگرچه در آثار صدرا و تابعین وی به کرّات دربارۀ آن بحث شده است، همچنان از زوایایی اساسی دچار ابهام است. بازخوانی دقیق مسئله ما را به این نتیجه میرساند که اصالت وجود، همسایۀ بلافصل گزارۀ اول فیلسوف بلکه تفسیر دقیقتر آن است و پذیرش هر گزارهای غیر از اصل واقعیت، پس از آن معنا دارد. بعد از پذیرش اصل واقعیت اولین مسئله به لحاظ منطقی، «یکه» یا «تکه» دانستن واقعیت است که تقسیمی ثنائی است و شق ثالث ندارد و اصالت وجود عبارت است از یکهدانستن واقعیت و لذا متعلق اصالت، وجود مطلق است.
واقعیت,مفهوم یکه,مفهوم تکه,وجود,ماهیت
http://www.javidankherad.ir/article_49912.html
http://www.javidankherad.ir/article_49912_2700f7b5e75b69d00d2b4c7ff636a6b0.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
مقدمه و تصحیح انتقادی معاش السّالکین سیّدمحمّد نوربخش
21
40
FA
جمشید
جلالی شیجانی
عضو هیأت علمی
jalalishey@gmail.com
سیّدمحمّد نوربخش، اهل قائن خراسان، از عرفای سدۀ نهم هجری در دورۀ تیموری است. وی از شاگردان میرسیّدشریف جرجانی و عالم بزرگ شیعی، ابن فهد حلّی و در طریقت مرید خواجه اسحاق ختّلانی(مقتول826) است. از جمله شاگردان معروف وی شمسالدین محمّد لاهیجی صاحب مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز است. نوربخش و پیروان وی در رواج تشیّع و زمینه سازی ظهور صفویه در ایران نقش مهمّی را ایفا نمودند. از وی آثار متعددی برجای مانده است که برخی از آنها تاکنون تصحیح انتقادی نشده است. یکی از این آثار، رساله معاش السّالکین است که بر اساس چهار نسخۀ خطی، توسط نگارنده تصحیح انتقادی و تنقیح شده است. این رساله در برابر پرسش یک از مریدان نوربخش دربارۀ حلال و حرام و چگونگی تفاوت گفته علمای اسلام در این زمینه، شکل گرفته است. او سعی کرده است به شیوهای اخلاقی و عرفانی، با بیان آیات قرآن و احادیث نبوی، و ذکر اقوال و اشعار و حکایات از عرفایی همچون سیّد علی همدانی، خواجه اسحاق ختلانی، مولوی و دیگران، مسالۀ شرعی حلال و حرام را به شکلی زیبا و هنرمندانه به تصویر بکشد. تأکید عمده در این رساله، بر اصل ظاهر شریعت مصطفوی(ص) و باطن شریعت مرتضوی(ع)، جمع میان ظاهر و باطن و شریعت و طریقت و فقه و عرفان است.
معاش السّالکین,سیّدمحمّد نوربخش,تصحیح انتقادی,فقه,عرفان
http://www.javidankherad.ir/article_49913.html
http://www.javidankherad.ir/article_49913_95c99f52a5966cd3426633769a45ce5d.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
ارزیابی برهان پیامد ون اینوگن در برابر مسئولیت اخلاقی
41
64
FA
جواد
دانش
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
j.danesh@isca.ac.ir
چکیده:<br /> برهان غیرمستقیم پیامد در پی آن است که با تشبّث به اصل امکانهای بدیل ناسازگاری تعینگرایی علّی و مسئولیت اخلاقی را نشان دهد و از اینرو از یکسو مدعی است که تعین علّی موجب میگردد که کنشهای انسان برآمده از رخدادهای گذشته و قوانین طبیعت و در نتیجه فاقد امکان بدیل باشد، و از سوی دیگر تأکید میکند که مسئولیت اخلاقی انسانها به چنین آزادی انتخاب و کنشی برای برگزیدن و کنشگری محتمل خلاف واقع متکی است. بدینترتیب از منظر وناینوگن ترسیم جهان متعینی که به نحو معناداری بتوان در آن عاملهای اخلاقی را از منظر اخلاقی در قبال فعل و یا ترک فعلشان مسئول قلمداد نمود ناممکن خواهد بود. در این مجال به تبیین و ارزیابی دو مؤلفه مدعای ون اینوگن در چارچوب فلسفه اسلامی و نسبت ضرورت سابق علّی و اختیار عامل در آن و نیز الگوی فرانکفورتی و رابطه مسئولیت اخلاقی شخص و امکان بدیل برای وی خواهیم پرداخت.<br /> واژگان کلیدی: برهان پیامد. ون اینوگن. مسئولیت اخلاقی. اصل امکان های بدیل. الگوی فرانکفورتی
«برهان پیامد»,«ون اینوگن»,«مسئولیت اخلاقی»,«اصل امکانهای بدیل»,«الگوی فرانکفورتی»
http://www.javidankherad.ir/article_49914.html
http://www.javidankherad.ir/article_49914_670fd067c522f45a3e16c0ce689d4fc6.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
تشکیک و خارجیت وجود: تأملی بر رویکردی ابنسینایی در نحوه احراز وحدت موضوع مابعدالطبیعه
65
88
FA
مصطفی
زالی
0000-0002-0953-9657
دانش آموخته دکترای فلسفه، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران
m.zali@ut.ac.ir
ارسطو در بیان موضوع مابعدالطبیعه تعابیر متعددی دارد که موجب ابهام در تعیین مقصود نهایی او و شکلگیری دو فهم الهیاتی و هستیشناختی از سرشت مابعدالطبیعه شده است. همبسته با همین مسأله، در آثار کلاسیک و نیز پژوهشهای ثانوی مکرر اشاره شده است که ابنسینا با طرح تفکیک میان موضوع و مسائل مابعدالطبیعه، موجود بما هو موجود را به عنوان موضوع این علم و خدا و مفارقات را از مسائل آن دانسته و در نتیجه این ابهام را مرتفع نموده است. ولی ارسطو در تعیین موضوع مابعدالطبیعه، وجود را نه مشترک معنوی و نه مشترک لفظی، بلکه از سنخ πρὸς ἓν دانسته است و از سوی دیگر وحدت علم را به وحدت موضوع و شرط موضوع قرار گرفتن یک مفهوم را برای علم اشتراک معنوی دانسته است. این مقاله با تمرکز بر مفهوم تشکیک در فلسفه اسلامی نشان میدهد که چگونه ابنسینا و ملاصدرا، با مشترک معنوی دانستن مفهوم وجود و در عین حال قائل شدن به حقیقتی عینی برای آن، موضوع مابعدالطبیعه را به عنوان حقیقتی نفسالامری در جهان خارج احراز کرده و در نتیجه مابعدالطبیعه را اولاً دانشی درجه اول و ثانیاً ناظر به تمام مراتب وجود دانستهاند.
ارسطو,مابعدالطبیعه,ابنسینا,خارجیت وجود,تشکیک
http://www.javidankherad.ir/article_49915.html
http://www.javidankherad.ir/article_49915_b5a4ae4510444258500140bb25519c17.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
جعفر خُلدی صوفیِ ناشناختة مکتب بغداد
89
108
FA
محمد
سوری
0000-0003-0451-0422
گروه فلسفه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم
mohammedsoori@gmail.com
محمود
سوری
گروه معارف اسلامی، دانشکدهٔ ادبیات، دانشگاه علامه طباطبائی
mahmoodsoori1357@yahoo.com
مکتب بغداد مهمترین مکتب در میان صوفیه بوده است و همچنان تا روزگار ما مشایخ بغداد و اقوالی که از آنان باقی مانده است بر تصوف و عرفان اسلامی تأثیرگذارند. دربارة برخی از مشایخ بغداد پژوهشهایی صورت گرفته است (از جمله جنید و حلاج و شِبْلی)، ولی برخی دیگر از مشایخ که اهمیت کمتری نیز نداشتهاند کماکان در بوتة فراموشی هستند. یکی از مشایخ بزرگ مکتب بغداد ابومحمد جعفر بن محمد خُلْدی بغدادی معروف به جعفر خُلْدی است که در تصوف از شاگردان اصلیِ جنید بغدادی به شمار میرود و در عین حال محدّثی بزرگ بوده است. از همة اینها مهمتر این است که با وجود اینکه در آن عصر همه یا بیشتر مشایخ صوفیه، دستکم در ظاهر، از اهلسنت بودهاند، جعفر خُلْدی گرایشهای خاصی به اهلبیت و پیروان آنها داشته است. با توجه به اینکه در زبان فارسی حتی یک مقالة مستقل دربارة جعفر خلدی وجود ندارد (بهجز دو مدخل «خلدی» در دانشنامة جهان اسلام و دایرةالمعارف بزرگ اسلامی که مشحون از اطلاعات نادرست یا ناکافی دربارة خلدی است)، مقالة حاضر را میتوان فعلاً شناختنامهای مختصر دربارة این عارف بزرگ دانست که لازم است در مقالاتی دیگر به اندیشهها و آثار او بهتفصیل پرداخته شود.
مکتب عرفانی بغداد,شاگردان جنید بغدادی,جعفر خُلدی,آثار جعفر خلدی
http://www.javidankherad.ir/article_49916.html
http://www.javidankherad.ir/article_49916_b20effc633d7161e33f04e746c253e61.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
رویکرد عرفانی شیخ محمود شبستری در تحلیل نظریه تناسخ
109
124
FA
لادن
صالحین
دکترای رشته تصوف و عرفان اسلامی
ladansalehin@gmail.com
نظریه تناسخ در معنای مصطلح و شایع آن به انتقال نفس (ادامه حیات نفس) از بدنی به بدن دیگر (انسان، حیوان، نبات و جماد) پس از مرگ، اطلاق شده است.این نظریه بواسطه ارتباط تنگاتنگ خود با واقعه مرگ ومراحل پس از آن ، از دیربازمحل تامل اندیشمندان ومتفکران سراسر جهان بوده است.این آموزه به جهت محتوای معرفتی مدعای خود،در هریک ازحوزه های تفکر اسلامی، ازجمله حوزه های فقهی،کلامی،فلسفی وعرفانی بازتاب های متعددی داشته است که در غالب آنها ، مورد طرد و ردّ منطقی قرار گرفته است.یکی از عرصه های قابل تامل مورد بررسی قرار گرفته شده این اندیشه،حوزه تفکرعرفانی است که بواسطه انتخاب ابزارکشف و شهود ،سطوح تحلیل عمیقتر و متفاوت تری ازآموزه تناسخ را در اختیار صاحبنظران و اندیشمندان قرار داده است.این مهم،در این مقاله با تعالیم برجای مانده از عارف نامدار ایرانی،شیخ محمود شبستری ( 687 - 740 ه.ق ) مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.
"تناسخ","تناسخ مصطلح","شیخ محمود شبستری","مسخ","تناسخ عرفانی"
http://www.javidankherad.ir/article_49918.html
http://www.javidankherad.ir/article_49918_6b7c412cc9cefa22b648dc135856fd85.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
تحلیل مساله تجرد نفس نباتی از منظر ملاصدرا، ملارجبعلی تبریزی و علامه طباطبایی
125
139
FA
ابوالحسن
غفاری
گروه فلسفه
dr.ghafari.ah@gmail.com
عدم تجرد نفس حیوانی و به طریق اولی نفس نباتی در حکمت مشاء مسلم گرفته شد، اما صدرالمتالهین به اثبات تجرد نفس حیوانی موفق شد، ولی برهان روشنی در اثبات تجرد نفس نباتی اقامه نکرده است؛ با این حال می توان از مطاوی کلمات و اصول فلسفه او تجرد نفوس نباتی را دریافت کرد. اوتصریح دارد که نفس نباتی بهره ای از ملکوت دارد.<br /> ملارجبعلی تبریزی حکیم مشایی است، و با اقامه برهان حرکت، تجرد نفس نباتی را اثبات میکند.<br /> در علامه طباطبایی می توان اشاراتی به مساله تجرد نفس نباتی پیدا کرد. علامه طباطبایی از یک سو با برهان هوای طلق که ملاصدرا در اثبات تجرد نفس حیوانی بدان تمسک کرده است با تردید برخورد کرده است و از سوی دیگر در مساله علم موجود زنده نسبت به خویش، طوری سخن گفته است که مانع از سرایت آن به نفس نباتی نیست، از سوی سوم او نیز تجرد را دارای مراتبی از شدت و ضعف میداند و همین مساله می تواند در اثبات تجرد نفس نباتی جاری و ساری باشد.
نفس نباتی,تجرد,ملاصدرا,ملارجبعلی تبریزی,علامه طباطبایی
http://www.javidankherad.ir/article_49919.html
http://www.javidankherad.ir/article_49919_20e1cd68f53bf251c5488cdff25e3b27.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
سرچشمه حکمت: پژوهشی در نسبت اغاثودمون با هرمس، ابوالحکماء
141
156
FA
طیبه
کرمی
عضو هیئت علمی
karamitayebeh@gmail.com
آغاثاذیمون و هرمس، در متون کهن یونانی و مصری به داشتن علوم رمزی از قبیل کیمیاء و حکمت شناخته میشوند و نیز آن دو را سرچشمه همه دانشها و حتی صنایع به شمار میآورند که علوم از منبع الهی و قلمرو فوق طبیعت، برای آنها حاصل شده است. نزد صابئین و سپس در جهان شناسی حکمای مسلمان این تفکر نمود بیشتری پیدا کرده و بیشتر رنگ دینی به خود گرفته است. چنانکه هرمس با ادریس (ع) و آغاثاذیمون با شیث (ع) تطبیق داده میشود. در این چارچوب فکری، برای فراگیری علوم و حکمت نیاز به وجود استاد و راهنما است که گاهی این استاد، معنوی است. به این معنا که ورای قلمرو زمان و مکان، به هدایت طالبان و مشتاقان میپردازد. در منظر سهروردی و حکمای پس از او چنین نقشی، با جایگاه رب النوع و نیز طباع تام، قابل تطبیق است. سهروردی و سایر حکمای سلامی معتقدند که فلسفه منشأ الهی داد و بواسطه کسانی مانند هرمس به دست بشر رسیده است. بنابراین هرمس «ابوالحکماء» است.
آغاثودیمون,هرمس,حکمت,صابئین
http://www.javidankherad.ir/article_49920.html
http://www.javidankherad.ir/article_49920_fc2d1335837f34876ce40b0fb596ccff.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
جایگاه امشاسپندان در جهانشناسی مزدایی و نقش آنها در سلوک فردی
157
182
FA
فاطمه
لاجوردی
عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی
lajevardi.ft@gmail.com
در جهانشناسی مزدایی، امشاسپندان تجلیات اهورامزدا و کارگزاران او در آفرینش، پرورش و نگاهداری جهاناند و در هدایت انسان و راهیابی او به سعادت نیز نقش مهمی دارند. در سرتاسر متون دینی مزدایی به این فروزههای الهی که به دو گروه مونث و مذکر تقسیم میشوند، اشاره شده و آنان در همه جا موجوداتی دارای جنبۀ الوهی، هوشمند و در خور ستایش و نیایش به شمار آمدهاند. افزون بر این، هر یک از این امشاسپندان با یکی از آفرینشهای اهورامزدا (همچون آسمان، زمین، آب، گیاه، جانور، انسان و آتش) پیوندی ویژه دارد و نگاهبان و موکل آن شمرده میشود. هر بخش از آفرینش نیز نماد یک امشاسپند یا صورت گیتایی او به شمار میآید و از همین رو، شایستۀ مراقبت و احترام است. در این پژوهش کوشش بر آن است که با بررسی اوستا و متون پهلوی نقش این تجلیات اهورامزدا در جهانشناسی زرتشتی، در کنار اهمیت هر یک از آنان در سلوک فردی مورد توجه قرار بگیرد.
امشاسپندان,دین مزدایی,اوستا,متون پهلوی,جهانشناسی زرتشتی
http://www.javidankherad.ir/article_49922.html
http://www.javidankherad.ir/article_49922_e5221ab37201b538ad80238e4229da5b.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
ابتنای ایمان دینی بر معرفت عقلی از منظر غزالی
183
202
FA
عبداله
محمدی
عضو هیئت علمی موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
ab379@chmail.ir
نحوه رابطه ایمان با دلیل عقلی از مسائل مهم فلسفه دین است. غزالی به منزله منتقد جدی فلسفه و کلام، از سویی علم کلام را حرام و عموم مردم را از ورود به این علم نهی میکند و از سوی دیگر انتقادات جدی بر کسانی دارد که سعی دارند ایمان دینی را بر پایههای دلایل کلامی و عقلی استوار کنند. وی ایمان مبتنی بر دلیل عقلی را در معرض شبهات و به همین دلیل زوالپذیر و ایمان عوام را راسختر از ایمان مبتنی بر دلایل عقلی میداند. غزالی معتقد است ایمان عموم مسلمین صدر اسلام نیز ایمان تقلیدی بوده است که با عبادت و قرائت قرآن تقویت شده است. مخالفت غزالی با کاربست روش عقلی در ایمان، تا حدی است که بسیاری وی را ایمانگرای مسلمان دانستهاند. در این مقاله ابتدا دیدگاه غزالی شرح و سپس به مهمترین کاستی های نظریه وی در باب ایمان اشاره شده است. تفسیر غزالی از ایمان، زمینهساز نسبیتگرایی و کثرتگرایی در دین است. وی به رابطه ایمان و تصدیق نظری بیتوجه بوده و گزارشی ناقص از سیره پیامبر(ص) را ملاک قرار داده است.
ایمان,غزالی,ایمانگرایی,ابتناء ایمان بر دلیل,استدلال عقلی
http://www.javidankherad.ir/article_49923.html
http://www.javidankherad.ir/article_49923_cba5bd15770df78bead4ab13208b1e86.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
08
23
«مراتب سعادت» در فلسفة اخلاق ارسطو
203
230
FA
حسن
میانداری
گروه مطالعات علم، مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران
miandari@irip.ir
سعادت در فلسفة اخلاق ارسطو محوریت دارد. اما بین مفسران ارسطو دربارة چیستی سعادت، راه شناخت آن و برخی امور مرتبط دیگر، اختلاف نظر وجود دارد. جان مکدَوْل تفاسیری جدید از این مباحث به دست میدهد. به نظر او افعال درست، مقوّم سعادت هستند. تنها فضیلتمند میتواند چنین افعالی را بشناسد. ارزش این افعال واقعی است. دلیل اخلاقی از درون منظر فضیلتمند است. ارسطو هم با استناد به کارکرد انسان، از نظرش در باب سعادت دفاع بیرونی نمیکند. ما استدلال میکنیم که ارسطو به «مراتب سعادت» قائل است: «سعادت حیوانی»، «سعادت انسانی» و «سعادت الهی». مکدَوْل «سعادت حیوانی» و «سعادت الهی» را لحاظ نمیکند. ارسطو در مقام فیلسوف، بر اساس کارکرد زیستی انسان، دربارۀ این سه نوع سعادت و مراتب آنها استدلال میکند. و فضایل (رذایل) هستند که ارزش ذاتی دارند و ارزش افعال فرع بر ارزش آنهاست.
فلسفة اخلاق,سعادت,ارسطو,خود,خدا
http://www.javidankherad.ir/article_49925.html
http://www.javidankherad.ir/article_49925_699e57432b22da0dc593e108659816ed.pdf
مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
جاویدان خرد
2251-8932
2676-6140
14
31
2017
09
06
Un petit cercle, un grand exemple (دایرهای کوچک، سرمشقی بزرگ )
5
17
FA
رضا
کوهکن
0000-0000-0000-0000
گروه ادیان وعرفان، موسسه پژوهشی حکمت وفلسفه ایران
rezakouhkan@yahoo.com
نام هانری کربن با دو دایره گره خورده است: دایرة ارانوس و دایرة تهران؛ دایرههایی که مطابق منظر کربن، میتوان آنها را بهدرستی رمزی و مثالی خواند. این مقاله به دایرة تهران اختصاص دارد، دایرهای تحقیقی که با حضور اندیشمندانی چند، و با محوریت دو شخصیت از شرق و غرب، علامه سید محمد حسین طباطبایی و هانری کربن، شکل میگرفت. برغم همه مشکلات فنی و فیزیکی ارتباط کلامی، این دو مرد، به خوبی با یکدیگر «مقابله»، مبادله و مفاهمه مینمودند، چرا که قلوب آن دو به روی یکدیگر گشوده بود. و این چنین، آن دو تأثیراتی ماندگار بر یکدیگر و اطرافیان خویش بر جای گذاشتند. در این مقاله، گشایش و آغاز دایره، ویژگیهای مبادله و مفاهمة مزبور، و سرانجام، پایان و فرجام آن دایره بررسی شده است.<br /> <strong> </strong>
علامه سید محمد حسین طباطبایی,هانری کربن,دایرة تهران,گفتگوی شرق و غرب
http://www.javidankherad.ir/article_49937.html
http://www.javidankherad.ir/article_49937_6d25b4342fe527f0812906701b0fb863.pdf